Türkçe Deyimler Sözlüğü'nde ara

Adamın iyisi alışverişte belli olur.
Para, insanın duygu ve düşüncelerini, davranışlarını, ahlâk anlayışını tartan, ortaya çıkaran iyi bir ölçektir. / Adamın iyisi iş başında belli olur. / İş, insanın kişiliğini meydana çıkarır: çalışkan mıdır, tembel mi; bencil midir: dürüst müdür; çıkarlarını başkasının çıkarlarıyla bir tutuyor mu; kendisi az çalışıp başkalarını çok çalıştırıyor mu, işini seviyor mu? İş, bütün bunlara cevap verir.
“Âyinesi iştir kişinin lâfa bakılmaz Şahsın görünür riitbe-i aklı eserinde.” (Ziya Paşa)
Babasından mal kalan, merteği içinden bitmiş sanır.
İnsan, kendi emeğiyle elde etmediği malın değerini bilemez.
At bulunur meydan bulunmaz, meydan bulunur at bulum maz.
Bir iş yapmak için her zaman bütün koşullar ele geçmez.
Yüz yüzden utanır.
İnsanlar, bir konuyu karşı karşıya konuşurlarsa daha kolay anlaşırlar, anlamında söylenir. Zahirenin amban sabanın ucundadır. / Toprak işlenmedikçe ürün elde edilemez.
“Koyun verdi, kuzu verdi, süt verdi Yemek verdi, ekmek verdi, et verdi, / Kazma ile dövmeyince kıt verdi, / Benim sadık yârim kara topraktır.” (Âşık Veysel)
Cahile söz anlatmak, deveye hendek atlatmaktan güçtür.
Evreni, dünyayı, hayatı tanıtacak kısa bilgileri bile öğrenememiş bir kimseyle konuşmak, anlaşmak güçtür. “Ben diyorum bayram haftası, sen diyorsun mangal tahtası” sözü, “kazı koz anlamak”, “elifi görse mertek sanmak” deyimleri bilgisiz, okumamış kimselerle anlaşmanın zorluğunu anlatır. Cahil insanın dünyası dardır, sınırlıdır. Görgüsü kıttır. İnanışları boş inançlara dayanır. Bilimsel düşünemez. Böylesi kimselerle anlaşmak güçtür.
Şimşek çakmadan gök gürlemez.
Önemli olayların önceden sezilen birer belirtisi olduğunu anlatır.
Acemi katır kapı önünde yük indirir.
Becereksiz kişi, eline aldığı işi en gerekli yerde bırakır.
Ön tekerlek nereye giderse art tekerlek de oraya gider.
Çocuklar, her konuda büyüklere özenirler, onlara öykünürler.
Herkes ektiğini biçer.
İnsan, topluma yaptığı hizmet ölçüsünde karşılık görmelidir. Hizmeti geçemeyen insanın toplumdan bir şeyler beklemesi gereksizdir. / “Ne ekersen onu biçersin”, “Her ne doğrarsan aşına, o çıkar kaşığına”, “Çanağa ne doğrarsan kaşığına o çıkar” atasözleriyle eşanlamlıdır.
Arayan mevlâsını da bulur belâsını da.
Bu sözde iki anlam vardır: belâsını aramak: kavgaya sebep olacak olay çıkartmak. Bir de, bir doğruyu, bir gerçeği aramak ve sonunda bulmak. Bu söz, daha çok ikinci anlamda söylenir.
“Koşan elbet varır, düşen kalkar Kara taştan su damla damla akar Birikir, sonra bir gümüş göl olur Arayan hakkı en sonunda bulur.” (Tevfik Fikret)

Pages