Türkçe Deyimler Sözlüğü'nde ara

Adamın iyisi alışverişte belli olur.
Para, insanın duygu ve düşüncelerini, davranışlarını, ahlâk anlayışını tartan, ortaya çıkaran iyi bir ölçektir. / Adamın iyisi iş başında belli olur. / İş, insanın kişiliğini meydana çıkarır: çalışkan mıdır, tembel mi; bencil midir: dürüst müdür; çıkarlarını başkasının çıkarlarıyla bir tutuyor mu; kendisi az çalışıp başkalarını çok çalıştırıyor mu, işini seviyor mu? İş, bütün bunlara cevap verir.
“Âyinesi iştir kişinin lâfa bakılmaz Şahsın görünür riitbe-i aklı eserinde.” (Ziya Paşa)
Allah sağ eli sol ele muhtaç etmesin.
Bir gün olur ki, en yakın kimse bile yardım etmez. Başkalarına muhtaç olmamaya bakmalıdır.
El için kuyu kazan, evvelâ kendi düşer.
Başkasına kötülük düşünen, düşündüğü kötülükten önce kendi zarar görür.
“Nazlı yârin başında Yeşil oyalı yaşmak İyi gelmedi sana Ellere kuyu kazmak.” (Halk Türküsü) / “Halkı düşürmeğe kuyu kazarsan İlden önce düşer kazan demişler.” (Lütfi)
Sıçan (fare) çıktığı deliği bilir.
Gizli iş yapmak isteyen onun yollarını bilir.
Gelene git denilmez.
Kendiliğinden gelen bir konuk kovulmaz. İstemeden verilen güzel bir şey geri çevrilmez.
Gün doğmadan neler doğar.
Yarının ne getireceği bilinmez, iyi kötüye, kötü iyiye dönüşebilir.
“Geceler kunnacı olur iyi bil Gün doğmadan neler doğar demişler.” (Figanı)
Düşenin dostu olmaz.
Bu sözde “düşmek” iki anlama gelir. Biri, herhangi bir nedenle eski itibarını, güvenirliğini yitirme; İkincisi daha çok ahlâk yönünden toplumca kabul edilmeyen davranışlar gösterme halidir. İnsanlar genellikle başarılı olanlar, doğru ve dürüst davrananlarla ilgi ve dost- / luk kurmak isterler. Bu yüzden bu iki vasıf ortadan kalkınca, ilgi ve dostluk da ya zayıflamakta ya da tümüyle silinmektedir. Bu söz bir de insanın vefasızlığını, yani insan sevgisindeki süreksizliği anlatır. Kişinin basit, bencil ve küçük hesaplarla sevgisinden geçmemesini öğütler.
'“Unutma ki dostu olmaz düşenin İptida dost alır yakan demişler.” (Mir''ati) / “Nezaret eyledim tıflı cahile Köydeki yarenlik çıkdı nafile / Sefinem vurunca taşlı sahile Yarandan bir küçük selâm görmedim. (Rıza Tevfık)'
Ecele çare bulunmaz.
“Alnında yazılı olan ölüme engel olunamayacağı” inancı belirtilir.
Aç köpek fırın deler (yıkar).
Aç insan, yasaları, töreleri çiğnemek zorunda kalır. Bunu önlemek için açlığın ve açlığı meydana getiren nedenlerin ortadan kalkması gerekir.
“Acıkan it furun yakar demişler.” (Havayi) / “İyi olan hiç kimseye kem demez İyilik de varlıkla, aç aman bilmez.” (Mesti)
Sağ elin verdiğini sol elin görmesin.
Kimi konulan değil herkese, en yakınına bile açmamalıdır. / “Bir elin verdiğini bir elin duymasın” atasözüyle eşanlamlıdır.

Pages