Türkçe Deyimler Sözlüğü'nde ara

“Aklı kesmek” deyimi, bir şeyin olabileceğine inanmak anlamında kullanılır. Devrinin ünlü bir doktoru olduğu gibi, matematik alanında da üstün bir değer olan îbni Sina çocukken, babası onu matematiğe fazla önem veren bir okula yazdırır. îbni Sina, bu okulda cebir ile geometriyi bir türlü beceremez. Bunu yapamayacağına inandığı bir sırada okuldan kaçar. Yolda katıldığı kervan, bir yerde konaklar. Yolcuların en küçüğü Îbni Sina’yı su getirmesi için bir kuyuya gönderirler. Kuyuda îbni Sina’nın dikkatini bir şey çeker: kuyunun ipi, sürtündüğü taşı kesmiştir. “Nasıl olur!” diye düşünür. “İpin taşı kesmesi aklın alacağı şey değil, ama devamlı bir gidip gelme, devamlı bir çalışmakla ip taşı kesmiş olmalı” der. O zaman aklına önemli bir şey gelir: “Neden” der, “gidip gelmekle ip taşı kessin de, benim aklım çalışarak cebiri, geometriyi kesmesin!..” Kuyuyu, kovayı, kervanı hemen orada bırakarak okuluna döner. İpin taşı kesmesi, ona, azmi, çalışmayı öğreterek yüzyıllar sonra bile unutulmayan ününe ulaştırır.

Yeniçerilere yemekte bazen hoşaf da verilirmiş. Çokluk hoşaf, daha önce pişen bir yağlı yemekten boşalan kazanda yapılırmış. Bu yüzden tabaklara dağıtılan hoşafların yüzü tama- miyle yağla kaplı olurmuş. Bu halin yıllarca devam etmesi yeniçerileri duruma alıştırmış. Günün birinde yemek işlerine bakacak yeni bir subay gelir. Subay, temizlik konusunda çok titizdir. Hoşafın bulaşık kazanda pişmesine engel olur. Artık hoşaf yağsızdır. Bunu gören yeniçeriler: “Hoşafın yağı kesildi artık” derler. Bu sözü daha önce hoşafın yağlı olmaması hakkında isteklerine aldırmayan aşçıbaşıyı kızdırmak için sık sık söylerler. Bununla aşçıbaşının mutfakta artık hükmü kalmadığım anlatmak isterler. Bugün de bir kimsenin kuvvetten düştüğü, bir durumu kabullenmek zorunda kaldığı sıradaki halini anlatmak için kullanmaktayız.